HERBAL GARDEN

Vivek college of Ayurvedic Sciences & Hospital Bijnor UP

जपा

Classification

चरक-
सुश्रुत-
भावप्रकाश-

Synoyms

त्रिसंध्या - प्रातः, मध्याह्न और सायं इन तीनों संध्याओं मेंपुष्पित दिखाई देने से।
औड्पुष्प - आईषत्उनत्ति। 'उन्दीक्लेदने'।ओडूंपुष्पमस्य।
उडश्लेषणे- पुष्यों के नमींदार व चिपचिपे होने से।

Habit

इसका सदाहरित, सुन्दर व अनेक शाखाप्रशाखायुक्त गुल्म 2.5 मी. तक ऊँचा होता है।

Habitat

यह पूरे भारत में मिलता है। प्रायः यह घरों के आस-पास या बाग-बगीचे में लगाया हुआ मिलता है। यह चीन का मूल निवासी है।

Morphology

  • इइसका सदाहरित, सुन्दर व अनेक शाखा प्रशाखा युक्त गुल्म 2.5 मी. तक ऊँचा होता है।
  • पत्र चिकने, चमकीले, दन्तुर, लट्‌वाकार, शहतूत के समान होते हैं।
  • पुष्प घंटाकार, अनेक वर्ण के (प्रायः रक्तवर्ण) होते हैं।
  • फल लगभग 2 से.मी. लम्बे, लंबगोल व अनेक बीजयुक्त होते हैं।
  • इसमें पुष्प प्रायः हमेशा दिखलाई पड़ते हैं।

Chemical Composition

Plant contains the इसमें cyclopropanoids, methyl sterculate, methyl-2-hydroxysterculate, 2-hydroxysterculate, malvalate beta-sitosterol पाया जाता है । पुष्प का मुख्य anthocyanin cyanidin 3-sophoroside है।

Guna-Karma

Rasa- कषाय,तिक्त
Guna- लघु, रूक्ष
Virya- शीत
Vipaka- कटु
Karma- गर्भरोधन
Doshakarma- कफपित्तशामक

Medicinal uses

रक्तार्श
रक्तातिसार
रक्तपित्त
हृद्रोग
प्रमेह

Useful Part

पुष्प, मूल, पत्र

Doses

चूर्ण (5-10 gm)

Important Formulation

पत्रांगासव

Shloka

ओड्पुष्पं जपा चाथ त्रिसन्ध्या सा अरुणा सिता ।
जपा संग्राहिणी केश्या त्रिसन्ध्या कफवातजित् ।। (भा.प्र. नि. पुष्प वर्ग 58)
जपापुष्पं लघु ग्राहि तिक्तं केशविवर्धनं। (नि. र.)

Hindi Name​

गुड़हल

English Name

Shoeflower

Botanical Name

Hibiscus rosa-sinensis Linn.

Family

Malvaceae